Wdzydzki Park Krajobrazowy
Wdzydzki Park Krajobrazowy utworzony został w 1983 r. na powierzchni 17,8 tys. ha (otulina 15,2 tys. ha) - obszar należący do Borów Tucholskich, na terenie Powiatu Kościerskiego, w celu ochrony wartości przyrodniczych, kulturowych i walorów krajobrazowych. Centralną jego część stanowi rynnowe jezioro Wdzydzkie w układzie krzyżowym (j. Wdzydze, j. Jelenie, j. Radolne i j. Gołuń) o długości boków 9 i 11 km i powierzchni 1455,6 ha oraz maksymalnej głębokości 71,4 m. W obrębie jeziora występuje aż dziesięć wysp stanowiących bogactwo przyrodnicze, krajobrazowe jak i turystyczne parku. Oprócz kompleksu jez. Wdzydzkich znajduje się ponad 160 jezior i oczek wodnych.
Powierzchnia wód stanowi 11% powierzchni parku. Podstawową formą rzeźby terenu WPK jest równina sandrowa w postaci rozległego stożka napływowego ukształtowanego przez wody topniejącego lądolodu. Obfitość lasów i jezior powiązanych Wdą i jej dopływami oraz urozmaicona rzeźba terenu stwarzają na obszarze Parku Krajobrazowego unikatowe walory turystyczne i rekreacyjne – w tym turystykę wodną z pominięciem form sportów motorowych i motorowodnych. Niskie zaludnienie terenu przyczyniło się do zachowania stosunkowo mało jeszcze przekształconej przyrody.
Zespół Jezior Wdzydzkich jest jedynym zbiornikiem w Polsce z endemiczną odmianą troci jeziornej zwanej wdzydzką, która odbywa tarło w rzekach Wda i Trzebiocha.
Ciekawostką fauny Parku są m.in. bobry i wydry, których populacja zwiększa się z roku na rok, natomiast awifauny – żuraw, tracz długodzioby (50% populacji polskiej znajduje się we WPK), bielik, dudek, puchacz, sowa uszata, myszołów, łabądź (czarnodzioby, krzykliwy i niemy), rybołów, brodziec krwawodzioby oraz liczne gatunki drobnych ptaków leśnych, wodnych i łąkowych.We florze Parku stwierdzono ponad 600 gatunków roślin naczyniowych, w tym liczne objęte ochroną prawną tj. storczyki, rosiczki, lobelia wodna, poryblin jeziorny.
Istnieje jeden rezerwat przyrody „Krwawe Doły”, a postulowanych jest kolejnych dwadzieścia m.in.: „Trzebiocha”, „Głęboczko”, „Lipno i Lipionko”. „Motowęże”, „Torfowisko nad jez. Polgoszcz”.
Rezerwat „KRWAWE DOŁY” – florystyczno-leśny. Celem jego ochrony jest zachowanie charakterystycznych dla Borów Tucholskich zbiorowisk leśnych z rzadkimi, chronionymi roślinami i porostami.
Dużym zainteresowaniem turystów cieszą się imprezy organizowane na terenie Parku przez Kaszubski Park Etnograficzny, Gminy oraz Stowarzyszenia tj: Jarmark Wdzydzki, turniej gawędziarzy ludowych w Wielu, odpust św. Barbary w grudniu, koncerty organowe w lipcu i sierpniu;
Na terenie Parku warto zobaczyć:
- Formy ochrony przyrody, tj. pomniki przyrody: dąb szypułkowy – gm. Kościerzyna, Grzybowski Młyn, klon zwyczajny – gm. Kościerzyna, Loryniec; buk zwyczajny –gm. Dziemiany, koło jeziora Brzezionko; użytki ekologiczne: Żabinskich Błoto, Wesków Bagna, rezerwat przyrody „Krwawe Doły
- Wartości kulturowe tj. Stary młyn wodny w Grzybowskim Młynie z XVII wieku, ośrodek zarybieniowy , Muzeum Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach Kiszewskich, Kościół Matki Boskiej Różańcowej z 1906 roku, Muzeum Ziemi Zaborskiej im. Leonarda Brzezińskiego we Wielu , Kalwaria Wielewska, atrakcja turystyczna, jak również miejsce ważne ze względu na religijny charakter, pomnik ku czci poległych i zamordowanych żołnierzy w walce o wolność Polski w latach 1939-1945 w Dziemianach, Muzeum Gospodarstwa Wiejskiego i młyn wodny nad rzeką Wdą w Lipuszu
- Ciekawe miejsca widokowe: Na Jezioro Wyrówno wraz z platformą widokową i wiatą – możliwość obserwacji krajobrazu wodno-leśnego;
- „Krzyż Jeziora Wdzydze” wraz z platformą widokową – panorama kompleksu jezior w miejscowości Czarlina i Wdzydze Kiszewskie; Na jezioro Lipno wraz z platformą widokową – obserwacja ptactwa wodnego; Na jezioro Wdzydze wraz z platformą widokową – panorama jeziora w miejscowości Wdzydze Tucholskie i koło Przytarni.
Z uwagi na liczne i czyste jeziora i rzeki oraz „cudowną” przyrodę i krajobraz teren Parku jest bardzo chętnie odwiedzany przez turystów. Dla pragnących wypoczynku przygotowano piesze ścieżki przyrodnicze we WPK (piesza ścieżka nad jeziorem Rzuno w Dziemianach, piesza ścieżka we Wdzydzach Kiszewskich, ścieżka przyrodniczo – edukacyjna „Szlakiem pięciu jezior”, piesza ścieżka przyrodniczo – edukacyjna w Juszkach, ), rowerowe (rowerowa ścieżka „Pętla Przytarnia” gm. Karsin, rowerowa ścieżka przyrodnicza „Pętla Lipno” gm. Dziemiany, trasa rowerowa „Dookoła Jezior Wdzydzkich”, Trasa rowerowa Kościerzyna – Wdzydze Kiszewskie, ścieżka przyrodniczo – dydaktyczna we Wdzydzkim Parku Krajobrazowym [początek i koniec trasy w Zielonej Szkole w Schodnie, gmina Dziemiany], trasa rowerowa Lipusz – Wdzydze Kiszewskie ) szlaki kajakowe (szlak rzeki Wdy), jak i urządzone miejsca widokowe z których podziwiać można przyrodę oraz krajobraz wód i lasów.
Szczególną rolę w promowaniu wartości rekreacyjnych parku i edukacji w zakresie korzystania z tych wartości pełni Zielona Szkoła w Schodnie (gm. Dziemiany). Szkoła proponuje bogaty program edukacyjny, warsztaty i obserwacje przyrodnicze. Na bazie Zielonej Szkoły wytyczono dwie ścieżki przyrodnicze: rowerową Schodno-Wdzydze Kiszewskie, (długości ok. 30 km) i pieszą wokół jez. Schodno (długości ok. 8 km). Na ścieżkach znajdują się tablice dydaktyczne informujące o najcudowniejszych wartościach przyrodniczych i walorach krajobrazowych WPK.
Celem ochrony krajobrazu jest zachowanie struktury użytkowania gruntów, istniejących zadrzewień oraz wzorów architektury i zagospodarowania charakterystycznego dla regionu Kaszub.
Na uwagę zasługują:
- półwysep Kozłowiec i rejon osady Płęsy,
- półwysep Zabrody,
- nieleśna część wyspy Wielki Ostrów,
- przyległe akweny jeziora Wdzydze,
- ciekawy rejon w okolicy Przytarni i Kliczkowy.
Ciekawe trasy krajobrazowe na terenie WPK to:
- ciągi widokowe wzdłuż rzeki Wdy,
- unikatowy ciąg na jezioro Bielawy, Cheb oraz Słupino,
- unikatowy ciąg Wyrówno, na drodze Borsk – Kliczkowy – Przytarnia (Wspaniałe otwarcie widokowe na Jezioro Wdzydzkie)
- unikatowa panorama zespołu tradycyjnej zabudowy ludowej: skansenu we Wdzydzach Kiszewskich.
Grunty rolne, leśne i inne nieruchomości znajdujące się w granicach parku krajobrazowego pozostają w gospodarczym wykorzystaniu, jednakże jakakolwiek działalność nie może pomniejszać lub zatracać wartości parku.
Więcej informacji na stronie internetowej Parku: www.wdzydzkipark.pl